આ પુસ્તકમાં પ્રાચીન ભારતીય શિક્ષણ પદ્ધતિનો સર્વાંગી દ્રષ્ટિકોણ રજૂ થયેલું છે. પ્રાચીન શિક્ષણ માત્ર પાઠ્યજ્ઞાન પૂરતું ન હતું, પરંતુ વ્યક્તિના બૌદ્ધિક, શારીરિક, સામાજિક, કલાત્મક અને આધ્યાત્મિક વિકાસ પર ભાર મૂકતો. તેમાં ૬૪ કલાઓ (ચતુષ્ટ કલાઓ) નો ઉલ્લેખ થાય છે.
૬૪ કલાઓનો અર્થ
- આ કલાઓ કળા, વિજ્ઞાન, વ્યવહારુ કુશળતા અને આધ્યાત્મિકતા – તમામ પાસાઓને આવરી લે છે.
- તે માત્ર મનોરંજન માટે નહોતી, પરંતુ વ્યક્તિત્વ નિર્માણ, સામાજિક સમજૂતી અને કૌશલ્ય વિકાસ માટે હતી.
પુસ્તકમાં આવરી લેવાયેલા મુદ્દાઓ
- પરિચય અને યાદી – સંસ્કૃત નામ સાથે ૬૪ કલાઓની યાદી.
- કલાઓનું વર્ણન – દરેક કલાનું અર્થ, પ્રાચીન સંદર્ભ, ગ્રંથોમાં ઉલ્લેખ અને આજના સમયમાં તેનું રૂપાંતર.
- ગ્રંથ આધાર –
- કામસૂત્ર (વાત્સાયન) – ૬૪ કલાઓનો વિસ્તૃત ઉલ્લેખ.
- નાટ્યશાસ્ત્ર (ભરતમુનિ) – સંગીત, નૃત્ય અને અભિનય પર ભાર.
- મહાભારત – રાજકુમારોના શિક્ષણમાં આ કલાઓનો સમાવેશ.
- શુક્રનીતિ – રાજકારણ, રાજનીતિ અને શાસનકલા સાથેનો સંબંધ.
- સામાજિક-સાંસ્કૃતિક પ્રભાવ – આ કલાઓ દ્વારા યુવાઓમાં ચાતુર્ય, કલાત્મક ભાવના, સંવાદકૌશલ્ય અને શિસ્ત વિકસતી.
- આધુનિક પરિપ્રેક્ષ્ય –
- સંગીત-નૃત્ય આજના શાસ્ત્રીય અને લોક કલા રૂપે હાજર છે.
- વાસ્તુકલા, શિલ્પકળા આર્કિટેક્ચર અને ડિઝાઇનમાં.
- સંવાદ અને રાજનીતિ કળાઓ મેનેજમેન્ટ અને ડિપ્લોમસીમાં.
- આયુર્વેદ, ઔષધિ અને જલચિકિત્સા આજની હેલ્થ સાયન્સમાં.
- યંત્રવિજ્ઞાન આજની ટેક્નોલોજી, એન્જિનિયરિંગ અને રોબોટિક્સમાં.
- વૈશ્વિક પ્રભાવ – ભારતની આ કલાઓ ચીન, કોરિયા, ફારસ, યુરોપ સુધી વેપાર અને સંસ્કૃતિ દ્વારા ફેલાઈ.